100 lat temu, 8 listopada 1913 roku, odbyło się uroczyste otwarcie Szpitala im. Karola i Marii dla Dzieci w Warszawie, którego sukcesorem jest Szpital przy ul. Działdowskiej. Szpital był szpitalem pawilonowym i zajmował kwartał ulic Leszno, Młynarska, Karolkowa, Żytnia.  Jego fundatorką była Zofia Szlenkierówna, córka ewangelickich przemysłowców i działaczy społecznych Karola (1839 – 1900) i Marii (1860 – 1913) Szlenkierów, która w ten sposób pragnęła uczcić zmarłych rodziców. Kierownictwo oraz zaprojektowanie szpitala pod względem budowy, wyposażenia i organizacji powierzyła pediatrze dr Józefowi Brudzińskiemu (1874 – 1917), jednemu z głównych organizatorów polskiego uniwersytetu w Warszawie i jego pierwszemu rektorowi w latach 1915 – 1917. 

Od 1915 roku zastępcą lekarza naczelnego był dr Władysław Szenajch, który od roku 1921 objął obowiązki lekarza naczelnego a od 1932 roku został dyrektorem Szpitala. Od 1926 roku w Szpitalu im. Karola i Marii zatrudniano pielęgniarki świeckie. Był to pierwszy szpital, w którym utworzono pediatrię społeczną oraz etat pielęgniarki społecznej.

W latach 1913 – 1923 szpital dzielił się na dwa oddziały: chorób wewnętrznych i zakaźnych oraz chorób chirurgicznych. W ramach oddziału „wewnętrznego” funkcjonowały dwa pododdziały: gruźliczy i zakażeń kiszkowych. W szpitalu działały też dwie pracownie, rentgenowska i chemiczno–bakteriologiczna. W 1929 roku rozpoczął działalność stały oddział niemowlęcy.

W Szpitalu im. Karola i Marii nie tylko leczono dzieci, ale też kształcono pediatrów oraz pielęgniarki. Ćwiczenia odbywali lekarze, studenci wyższych semestrów, a także uczennice Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej prowadzonej przez Zofię Szlenkierównę i Szkoły Pielęgniarstwa Polskiego Czerwonego Krzyża.

W okresie Powstania Warszawskiego Szpital, choć przeznaczony dla dzieci, służył powstańcom, ludności cywilnej i rannym okupantom. 6 sierpnia 1944 roku pacjenci i pracownicy pozostali przy życiu zostali wyprowadzeni przez Niemców do Szpitala Wolskiego. Po upadku Powstania personel i chorzy ewakuowali się 20 października 1944 roku do Włodzimierzowa koło Piotrkowa Trybunalskiego.

Po zakończeniu II Wojny Światowej, ówczesne władze nie pozwoliły na odbudowę Szpitala im. Karola i Marii w dawnym miejscu. W 1946 roku, szwajcarska organizacja społeczna „DON SUISSE” ufundowała wyposażenie szpitala dziecięcego w budynku dawnej Ubezpieczalni Społecznej na rogu Działdowskiej i Wolskiej, który tymczasowo miał stać się szpitalem dla dzieci, a który oficjalnie otwarto 29 czerwca 1948 roku.

W 2013 roku, po 67 latach, wydaje się, że tymczasowość się kończy. Budowa szpitala pediatrycznego przy ul. Banacha postępuje szybko…

Główne wejście do Szpitala im. Karola i Marii przy ul. Leszno.

Zofia Szlenkierówna z chorym dzieckiem.

Dzieci w Szpitalu im. Karola i Marii.

Pierwszy zespół lekarzy Szpitala im. Karola i Marii z kurator Zofią Szlenkierówną. Siedzą od lewej: J. Paschalisówna, Z. Szlenkierówna, J. Przedpełska, J. Matusewiczówna. W pierwszym rzędzie stoją od lewej; T. Kopeć, J. Celichowska, J. Bukowska, W. Łapiński, J. Brudziński, Wł. Szenajch, J. Koelichen, J. Pieniążek. W drugim rzędzie stoją od lewej: K. Jonscher, R. Stankiewicz, L. Paszkiewicz, T. Wiśniewski, St. Łyskawiński, M. Erlichówna.

Tablica ku pamięci dr Józefa Brudzińskiego.

Źródła:

Adrian Uljasz. Ze źródeł do dziejów szpitalnictwa. Akt fundacyjny Szpitala Karola i Marii w Warszawie

Słowo i Myśl 2009, nr 2 (Poznań).

Władysław Szenajch. Szpital im. Karola i Marii dla dzieci. Pierwsze dziesięciolecie 1913-1923

Władysław Szenajch. Szpital im. Karola i Marii dla dzieci. Pierwsze dziesięciolecie 1924-1934