8 listopada 1913 roku otwarto w Warszawie na Woli przy ul. Leszno najbardziej nowoczesny, najlepiej zorganizowany i wyposażony w tym czasie miejski szpital dziecięcy w Polsce i w Europie, Szpital im. Karola i Marii, ufundowany przez Zofię Szlenkierównę. Została ona Przełożoną pielęgniarek i Przewodniczącą Rady Fundacji. W liczącym 9 pawilonów obiekcie mieścił się oddział wewnętrzny, zakaźny, obserwacyjno-izolacyjny i chirurgiczno-ortopedyczny i ambulatorium. W szpitalu zatrudniono farmaceutę (czego jeszcze wówczas nie praktykowano powszechnie). Na dyrektora powołano dr Józefa Brudzińskiego, światowej sławy pediatrę, który wkrótce - w 1916r., wybrany został pierwszym Rektorem wskrzeszonego w Warszawie polskiego uniwersytetu. Objaw Brudzińskiego, typowy dla zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, do dziś jest cytowany we wszystkich podręcznikach pediatrii i neurologii. Szpital im. Karola i Marii ukończono w tempie rekordowym: w 19131r. przyjęto pierwszych chorych. Szpital Karola i Marii był pierwszą bazą dla studentów Wydziału Lekarskiego, przygotowującą ich do pracy w zawodzie. Klinika Pediatryczna przy ulicy Litewskiej 14/16 powstała kilka lat później tzn. w roku akademickim 1920/21, ale nadal studenci odbywali zajęcia w zakresie chorób zakaźnych (szkarlatyna, dyfteryt, gruźlica).
Integralnie ze szpitalem im. Karola i Marii związana była Warszawska Szkoła Pielęgniarek, założona w 1921 roku przez Ignacego Paderewskiego; jej drugą dyrektorką była Zofia Szlenkierówna. Zajęcia praktyczne z pediatrii uczennice odbywały w szpitalu im. Karola i Marii. Na koszt szpitala wprowadzono systematyczne, okresowe badania pracowników; urządzono dla nich plac do gier ruchowych. Starano się stale unowocześniać szpital: utworzono kuchnię mleczną, zorganizowano pokoje dla matek karmiących, tarasy do „leczenia powietrzem”.
Od pierwszych dni II Wojny Światowej szpital działał jako punkt sanitarny dla dzieci i dorosłych, organizował przeszkolenia sanitarne dla AK. Już na szereg dni przed Powstaniem szpital otrzymał instrukcje na wypadek akcji zbrojnej; oprócz punktu opatrunkowego miały się w nim mieścić składy sanitarne i żywnościowe dla grup walczących na Woli. W czasie Powstania Warszawskiego był szpitalem frontowym, stanowiącym zaplecze słynnych batalionów harcerskich „Parasola”, „Zośki” i „Wigry”. Niemcy, po zdobyciu szpitala 6 sierpnia 1944 roku, wymordowali rannych, spalili szpital, a personel z grupą dzieci przepędzili do szpitala przy ul. Płockiej, skąd - pod kierownictwem przyszłego profesora Jana Bogdanowicza - wyewakuował się do Włodzimierzowa koło Piotrkowa Trybunalskiego.
Po powrocie do Warszawy, krótko, szpital mieścił się w Domu Dziecka przy ul. Przybyszewskiego na Żoliborzu, skąd w roku 1946 został „tymczasowo” przeniesiony do budynku socjalnego fabryk wolskich mieszczących się na rogu ulic Działdowksiej i Wolskiej. Przyczyną tej decyzji była propozycja szwajcarskiej organizacji charytatywnej „Don Suisse” kompletnego wyposażenia szpitala dziecięcego w Warszawie, o ile miasto zaproponuje odpowiedni budynek. Podjęta 50 lat temu decyzja o „tymczasowej” lokalizacji szpitala zdecydował o jej utrzymaniu do dziś. Szpital pozbawiono „kapitalistycznych” patronów. Nazwany został PSK 2, a następnie PSK 3. Dopiero w latach osiemdziesiątych udało się wywalczyć na patrona prof. Władysława Szenajcha. Od początku swojej powojennej działalności szpital został włączony do pracy dydaktycznej; utworzono II Katedrę Pediatrii, a w niej ośrodek kształcenia w zakresie pediatrii dla stypendystów Ministerstwa Zdrowia z całego Kraju. Chociaż Szpital Karola i Marii był szpitalem miejskim, dbano w nim o staranne wykształcenie zawodowe własnego personelu i prowadzono szkolenia dla pediatrów z zewnątrz. Szpital przy ulicy Działdowskiej stał się w latach 1950-1970 bazą Oddziału Pediatrycznego w ramach I Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie. Kierownikiem i organizatorem Oddziału pediatrycznego był prof. Władysław Szenajch. Dla studentów wiązało się to ze zwiększeniem liczby godzin zajęć, gdyż poza normalnymi studiami na Wydziale Ogólnym dochodził rozszerzony program z pediatrii. W ramach oddziału pediatrycznego powstały kliniki: Klinika Chorób Zakaźnych [kier. prof. Jan Bogdanowicz], wkrótce przeniesiona na ul. Sienną. Na bazie tej kliniki powstała: Klinika Terapii [oddział A, B, C], kierownik: prof. Henryk Brokman, a następnie pion ten prowadzili: prof. Halina Zapaśnik - Kobierska, prof. Maria Ochocka, prof. Danuta Chmielewska – Szewczyk (obecnie jest to I Katedra Pediatrii) oraz Klinika Diagnostyki [D, E, F] – prof. Zofia Lejmbach, doc. Żeligowska, prof. Irena Krzeska, prof. Lech Korniszewski a obecnie prof. Hanna Szajewska i Chirurgii – prof. Kossakowski, doc. Hroboni, prof. Irena Smólska, a obecnie prof. Maciej Karolczak. Kreowano wówczas również pierwszą w Polsce Katedrę Radiologii Pediatrycznej (prof. Rowiński). W 1970 roku rozwiązano Oddział Pediatryczny a wszystkie kliniki i zakłady szpitala stały się częścią Instytutu Pediatrii Akademii Medycznej. Absolwenci oddziału pediatrycznego o swoim macierzystym szpitalu mówili żartobliwie i miło „nasza mama Dziadowska”.
Po likwidacji oddziału pediatrycznego część zachowawcza (internistyczna) naszego szpitala została przeorganizowana w dwie katedry (I i II) z klinikami: Patologii Noworodka, Niemowląt i Wad Uwarunkowanych Genetycznie, Gastroenterologii i Żywienia Dzieci, Pneumonologii i Alergologii.
W połowie roku 2009 Kliniki Patologii Noworodka, Niemowląt i Wad Uwarunkowanych Genetycznie wchodzące w skłąd II Katedry Pediatry przestały istnieć. W ich miejsce utworzono Kinikę Pediatrii.
100 lat temu, 8 listopada 1913 roku, odbyło się uroczyste otwarcie Szpitala im. Karola i Marii dla Dzieci w Warszawie, którego sukcesorem jest Szpital przy ul. Działdowskiej. Szpital był szpitalem pawilonowym i zajmował kwartał ulic Leszno, Młynarska, Karolkowa, Żytnia. Jego fundatorką była Zofia Szlenkierówna, córka ewangelickich przemysłowców i działaczy społecznych Karola (1839 – 1900) i Marii (1860 – 1913) Szlenkierów, która w ten sposób pragnęła uczcić zmarłych rodziców. Kierownictwo oraz zaprojektowanie szpitala pod względem budowy, wyposażenia i organizacji powierzyła pediatrze dr Józefowi Brudzińskiemu (1874 – 1917), jednemu z głównych organizatorów polskiego uniwersytetu w Warszawie i jego pierwszemu rektorowi w latach 1915 – 1917.
Od 1915 roku zastępcą lekarza naczelnego był dr Władysław Szenajch, który od roku 1921 objął obowiązki lekarza naczelnego a od 1932 roku został dyrektorem Szpitala. Od 1926 roku w Szpitalu im. Karola i Marii zatrudniano pielęgniarki świeckie. Był to pierwszy szpital, w którym utworzono pediatrię społeczną oraz etat pielęgniarki społecznej.
W latach 1913 – 1923 szpital dzielił się na dwa oddziały: chorób wewnętrznych i zakaźnych oraz chorób chirurgicznych. W ramach oddziału „wewnętrznego” funkcjonowały dwa pododdziały: gruźliczy i zakażeń kiszkowych. W szpitalu działały też dwie pracownie, rentgenowska i chemiczno–bakteriologiczna. W 1929 roku rozpoczął działalność stały oddział niemowlęcy.
W Szpitalu im. Karola i Marii nie tylko leczono dzieci, ale też kształcono pediatrów oraz pielęgniarki. Ćwiczenia odbywali lekarze, studenci wyższych semestrów, a także uczennice Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej prowadzonej przez Zofię Szlenkierównę i Szkoły Pielęgniarstwa Polskiego Czerwonego Krzyża.
W okresie Powstania Warszawskiego Szpital, choć przeznaczony dla dzieci, służył powstańcom, ludności cywilnej i rannym okupantom. 6 sierpnia 1944 roku pacjenci i pracownicy pozostali przy życiu zostali wyprowadzeni przez Niemców do Szpitala Wolskiego. Po upadku Powstania personel i chorzy ewakuowali się 20 października 1944 roku do Włodzimierzowa koło Piotrkowa Trybunalskiego.
Po zakończeniu II Wojny Światowej, ówczesne władze nie pozwoliły na odbudowę Szpitala im. Karola i Marii w dawnym miejscu. W 1946 roku, szwajcarska organizacja społeczna „DON SUISSE” ufundowała wyposażenie szpitala dziecięcego w budynku dawnej Ubezpieczalni Społecznej na rogu Działdowskiej i Wolskiej, który tymczasowo miał stać się szpitalem dla dzieci, a który oficjalnie otwarto 29 czerwca 1948 roku.
W 2013 roku, po 67 latach, wydaje się, że tymczasowość się kończy. Budowa szpitala pediatrycznego przy ul. Banacha postępuje szybko…
Non Omnis Moriar
Pożegnanie doc. Jerzego Ziołkowskiego, 4.04.2014
Jest nam niezwykle ciężko rozstać się z człowiekiem, którego życie i praca tak wiele wniosły w naszą codzienność. Przez 40 lat Jerzy był na Działdowskiej, wydaje się to niemożliwe, że nie ma go wśród nas.
Żył pośród nas wyjątkowy, a zarazem skromny Człowiek. Jego uśmiech i powszechnie znane poczucie humoru pozwalały znaleźć dobre wyjście z konfliktów i trudnych sytuacji. Wspierał nas wszystkich swoim ulubionym powiedzeniem MAJSTERSZTYK- słowo klucz- pochwała i uznanie dla nas wszystkich.
Był osobą niezmiernie ciepłą, uśmiechniętą, emanującą stoickim spokojem nawet w najtrudniejszych sytuacjach. Zawsze elegancki, szarmancki, wyróżniał się tym w naszym sfeminizowanym świecie pediatrów. Ujmował nas ogromną kulturą osobistą.
Zawsze pamiętał o naszych drobnych uroczystościach - imieninach, urodzinach, obdarowując nas symbolicznymi upominkami, głównie Jego ukochanymi książkami. Z rozrzewnieniem będziemy wspominać przepyszne kanapki i cukierki z szuflady Jurka, które niejednemu "uratowały życie" po dyżurze. Dzielił się tym, co lubił najbardziej. Na zawsze zapamiętamy Jego słabość do krówek, tortów bezowych, faworków i chleba.
Osoby potrzebujące pomocy nie były Mu obojętne. Rodzice pacjentów o nim mówią: mądry, rozsądny człowiek, lekarz, fachowiec z ogromnym doświadczeniem, oddany swoim pacjentom, potrafi pomóc w najcięższych przypadkach.
Młodsi lekarze mogli liczyć na wsparcie nie tylko w trakcie godzin pracy, ale też popołudniami i w wolne dni. Zawsze odbierał telefon i służył dobrą radą.
Jurku, będzie nam Ciebie brakowało w trudnych diagnozach. Spoglądaj w nasze umysły, by Twoja moc była z nami, zwłaszcza gdy próba tuberkulinowa wynosi 15,5 mm, a obraz radiologiczny płuc jest niejednoznaczny…
Na zawsze pozostaniesz w naszych sercach i w naszej pamięci, bo jak pisał ks. Twardowski:
"można odejść na zawsze by stale być blisko".
Zespół Kliniki
Szpital przy ul. Działdowskiej, w którym znajduje się Klinika, zajmuje obecny budynek od 1946 roku. Przed II wojną światową zajmował teren na warszawskiej Woli znajdujący się pomiędzy ulicami Leszno, Karolkową, Żytnią i Młynarską.
